Wet zorg en dwang en gedwongen zorg
Per 1 januari 2020 is de Wet zorg en dwang (Wzd) in werking getreden. Ook gz-psychologen en orthopedagoog-generalisten kunnen de functie van Wzd functionaris vervullen. Dit betekent dat ook gedragsdeskundigen, net als de arts, eindverantwoordelijk kunnen zijn voor toepassen van onvrijwillige zorg in het kader van de Wzd. Het NIP is voor en achter de schermen druk bezig om de belangen van cliënten en psychologen te behartigen. We zijn actief betrokken bij diverse beleidsontwikkelingen rond het onderwerp dwang. De inzet is om de rol van de psycholoog goed voor het voetlicht te brengen en waar mogelijk in wet- en regelgeving te borgen. In dit themadossier vind je de laatste stand van zaken lees je waar je als psycholoog rekening mee moet houden.
Gedwongen zorg
De wet Bijzondere Opneming Psychiatrische Ziekenhuizen (BOPZ) is opgevolgd door drie nieuwe wetten:
- De Wet verplichte ggz (wvggz) voor psychiatrische cliënten.
- De Wet zorg en dwang (wzd) voor mensen met een verstandelijke beperking en psychogeriatrische patiënten.
- De Wet forensische zorg (wfz) voor mensen in het forensische circuit.
De wetten zijn op elkaar afgestemd. De wetgeving is gericht op gedwongen opname en klassieke vrijheidsbeperkingen, zoals fixatie en separatie. En op andere vormen van verplichte zorg, zoals verzorging, bescherming, extramurale begeleiding en therapeutische maatregelen. Verplichte zorg kan een combinatie zijn van zorg, begeleiding en beveiliging en kan ook buiten de instelling worden toegepast.
Wat doet het NIP?
Wij zijn betrokken bij de totstandkoming van diverse ‘Handreikingen in het kader van de Wzd’. Er is een ‘Taskforce Wzd’ opgericht waar leden van de secties Zmvb, Jeugd en Ouderenpsychologie aan deelnemen.
- Handreiking Wet zorg en dwang voor orthopedagogen en psychologen (pdf)
- Handreiking Profiel Wzd functionaris (pdf)
- Profiel Zorgverantwoordelijk januari-2020 (pdf, handreiking)
- Handreiking Wet zorg en dwang in het onderwijs (pdf)
- Hoofdlijnen van fysiek en/of vrijheidsbeperkend handelen in het onderwijs (pdf)
Wat kan jij als psycholoog betekenen bij (het voorkomen van) de toepassing van dwang?
De expertise van psychologen zit onder meer in het observeren en analyseren van gedrag. De signalen die voorafgaan aan gedrag dat (dreigende) schade veroorzaakt bij de cliënt of zijn omgeving, zijn soms subtiel. Een psycholoog kan deze verhelderen en bespreekbaar maken. Vervolgens kunnen psychologen handelingsalternatieven aanreiken voor de cliënt zelf of voor zijn omgeving. Doel is escalatie gedwongen zorg te voorkomen.
De Wzd is van toepassing op:
- Cliënten met een indicatie voor langdurige zorg met als grondslag een psychogeriatrische stoornis of verstandelijke beperking, ongeacht of zij zijn opgenomen of thuis wonen.
- Cliënten die geen indicatie hebben voor langdurige zorg maar, vanwege hun psychogeriatrische aandoening of verstandelijke beperking, zijn aangewezen op zorg.
De Wzd geldt niet voor cliënten met een verstandelijke beperking of dementie die verblijven in een justitiële jeugdinrichting, penitentiaire inrichting (gevangenis of huis van bewaring) of tbs-inrichting.
Steffie legt uit
In de online leermodule hoewerktzorgendwang.nl legt Steffie op eenvoudige, heldere wijze en in begrijpelijke taal uit wat de Wet zorg en dwang betekent. Steffie is een initiatief van Leer Zelf Online.
De rol van CIZ en de IGJ
Het CIZ
Binnen de Wzd heeft het CIZ taken met betrekking tot opname en verblijf. Het CIZ onderzoekt bij een aanvraag voor opname en verblijf, net als bij de Wet Bopz, eerst of er bij de cliënt sprake is van ernstig nadeel (of een aanzienlijk risico hierop) als gevolg van een psychogeriatrische aandoening of een verstandelijke handicap. De Wzd artikel 21-toets is niet helemaal hetzelfde als de Bopz artikel 60-toets.
Zorgaanbieders moeten onvrijwillige zorg opnemen in het zorgplan en een stappenplan doorlopen. Het CIZ beoordeelt of er geen minder ingrijpende maatregelen mogelijk zijn en of opname noodzakelijk en geschikt is om ernstig nadeel te voorkomen. Het CIZ geeft een besluit tot opname en verblijf af (Wzd artikel 21) als de cliënt tijdens een gesprek geen blijk geeft van de nodige bereidheid tot (voortzetting van) opname en verblijf in een accommodatie, maar zich daartegen ook niet verzet.
Binnen de Wzd heeft het CIZ een aantal taken. Deze taken bestaan voor een groot deel uit het indienen van verzoekschriften bij de rechtbank voor (voorwaardelijke) rechterlijke machtigingen en inbewaringstellingen.
Het CIZ zorgt hierbij voor de inbreng van zorginhoudelijke kennis en medische expertise zodat er samen met de partners voor gezorgd kan worden dat de cliënt zo snel mogelijk de juiste zorg kan ontvangen. Om deze taken uit te voeren, gaat het CIZ nauw samenwerken met nieuwe partners zoals het Openbaar Ministerie, officieren van justitie, burgemeesters en de Rechtspraak.
De Inspectie
De Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd (IGJ) houdt toezicht op de kwaliteit en de veiligheid van zorg. In dat kader houdt zij vanaf 2020 ook toezicht op de Wzd. De IGJ richt haar toezicht op de belangrijkste uitgangspunten en randvoorwaarden voor verantwoorde verplichte/onvrijwillige zorg. Lees meer over het toezicht op IGJ.nl
Kennisdeling: denk mee!
Wij ontvangen geregeld signalen dat er behoefte bestaat om collegiaal ervaringen uit te wisselen. Bijvoorbeeld over de Wzd-uitrol in de organisatie (positieve ervaringen maar ook knelpunten), of persoonlijke vragen en/of ervaringen wat betreft het vervullen van de rol van Wzd-functionaris (behoefte aan scholing, benodigde kennis en ervaring voor het vervullen van de rol van verantwoordelijke danwel Wzd-functionaris), casuïstiek of anderszins.
- Denk jij mee over hoe dit vorm kan worden gegeven? Laat het ons weten via info@psynip.nl
Ervaar je knelpunten of heb je een vraag over de (implementatie van de) Wet zorg en dwang of gedwongen zorg? Mail naar jorien.demoor@psynip.nl (beleidsadviseur NIP).