2e Landelijke NIP psychodiagnostiek congres

Sinds halverwege vorige eeuw is de geestelijke gezondheidszorg meegezogen in de maatschappelijke stroming van meetbaarheid en maakbaarheid. De illusie is ontstaan dat we mentale sores kunnen verstaan en verhelpen door het ‘objectiveren’ van gedrag en breinprocessen. Valide instrumenten en classificerende diagnoses zouden ons daartoe leiden.
Hoewel begrijpelijk vanuit een historisch perspectief, zijn we te blind geweest voor de keerzijdes.
Degenen die we ermee willen helpen herkennen zich te vaak niet in onze analyse. Niet verwonderlijk dat er naarstig gezocht wordt naar alternatieven, paradigmashifts, … Hoognodig, want ondanks alle kritiek op de traditionele reductionistische praktijk lopen de wachtkamers vol.

Robert Vermeiren is hoogleraar en hoofd van de subafdeling kinder- en jeugdpsychiatrie
LUMC Curium, en hoofd onderzoek bij Youz, Parnassia Groep. Daarnaast is hij lid van de
commissie wetenschappelijke activiteiten van de Nederlandse Vereniging voor psychiatrie en co-
voorzitter van de policy division van de Europese Vereniging voor Kinderpsychiatrie.
Hij begeleidt thans een breed scala aan praktijkgerichte wetenschappelijke onderzoeken,
gericht op het verbeteren van de toekomst van jongeren met multiple en persistente
psychische problemen. Participatief onderzoek dat uitgaat van co-creatie met
ervaringsdeskundigen is hierin een speerpunt. Om praktijk en wetenschap hierin samen te
brengen neemt hij actief deel in verschillende Academische Werkplaatsen (o.a. SAMEN en
Risicojeugd) en het Bovenregionaal Expertisenetwerk Zuid Holland.

Fronto-temporale dementie is een zeldzame aandoening waarvan de symptomen zich op het grensvlak van de neurologie en de psychiatrie bevinden. In de GGZ, de ouderenzorg en de ziekenhuissetting is het aantal psychodiagnostische vraagstellingen echter een veelvoud van het aantal daadwerkelijke FTD-diagnoses, wat leidt tot misdiagnose en diagnostic delay. Juist deze discrepantie maakt het differentiaal diagnostische proces bij FTD zo cruciaal. In de workshop staat de complexe diagnostiek van dementiesyndromen centraal. Welke persoonlijke, omgevings- en ziektespecifieke factoren spelen een rol? Wat gebeurt er na de diagnose of als een diagnose juist uitblijft? Aan de hand van casuïstiek komen verschillende rode vlaggen en diagnostische valkuilen aan bod die de clinicus helpen een adequate afweging te maken in de psychodiagnostiek.

Esther van den Berg is klinisch neuropsycholoog en universitair hoofddocent op de afdeling Neurologie en bij het Alzheimercentrum Erasmus MC te Rotterdam. Zij verricht specialistische neuropsychologische diagnostiek bij mensen met een hersenziekte zoals dementie of beroerte. De aandachts- gebieden hierbij zijn veroudering, (fronto-temporale) dementie en vasculaire cognitieve stoornissen.
Dr. van den Berg combineert haar klinische werk met wetenschappelijk onderzoek op het gebied van dementie. Zij ontwikkelt en valideert psychometrische testen om cognitieve functiestoornissen in een vroege fase te kunnen vaststellen. Zij promoveerde in 2009 op een onderzoek naar type 2 diabetes mellitus en cognitie en is (co)auteur van meer dan 100 wetenschappelijke publicaties.
Esther van den Berg is docent academisch en postacademisch onderwijs op het gebied van de klinische neuropsychologie. Als praktijkopleider en supervisor voor de opleiding tot klinisch neuropsycholoog leidt zij jonge collega’s op in het vak. Zij is bestuurslid van de Kamer Specialisten van het NIP en lid van de Wetenschappelijke Adviesraad van Alzheimer Nederland.
In 2015 ontving Esther van den Berg de prestigieuze Deelmanprijs voor haar bijzondere verdienste voor de neuropsychologie in Nederland.

In deze workshop behandelen twee experts op het gebied van moderne diagnostiek in de psychiatrie één van de belangrijkste basisprincipes van het diagnostisch proces: wat doe je in welke volgorde? Er blijkt namelijk logica te zitten in de schijnbaar gedachteloze routine waarmee we in de dagelijkse praktijk onze diagnostische consulten inrichten (of althans: in de manier waarop we dat ooit onderwezen hebben gekregen, maar misschien alweer een beetje vergeten zijn). Waarom beginnen we met de familiaire voorgeschiedenis, dan de biografie met premorbide persoonlijkheidsstructuur, dan de psychiatrische en somatische voorgeschiedenis, dan de anamnese en heteroanamnese mbt het huidige probleem, dan het psychiatrisch onderzoek / observationele gegevens, dan aanvullend (test)onderzoek zoals lab en psychodiagnostiek, waarna eventueel nog follow-up in de vorm van ESM of ROM? En waarom moeten we ook rekening houden met de specifieke setting waarin we de patiënt nu zien (bijvoorbeeld de huisartspraktijk, SGGZ, of hoogspecialistische GGZ)? Al deze schijnbaar verschillende bronnen van informatie, en de volgorde waarin ze worden gesampled, hangen samen volgens één simpel principe: de Bayesiaanse kansrekening. Al deze kennis verandert de kans dat de persoon tegenover me lijdt aan probleem A, B, of C van een a priori kans (op basis van de gehele populatie, als ik nog niks weet van deze specifieke patiënt), naar een a posteriori kans (na meting, wanneer ik maximaal ben geïnformeerd over de patiënt). En al deze informatie verandert ook de a priori kans dat dit probleem reageert op interventie 1, 2 of 3 (voorafgaande aan meting of interventie), naar een a posteriori kans (na meting of interventie). Op interactieve wijze gaan we na hoe we het Bayesiaanse denken weer de spreekkamer in kunnen krijgen. En hoe we het kansrekenings-gedeelte kunnen overlaten aan computers, zodat wij we ons weer maximaal kunnen richten op waar we als mensen goed in zijn.

Rutger Goekoop is psychiater en neurowetenschapper bij Parnassia Groep en PsyQ.

Zijn voornaamste zorg is het overbruggen van de kloof tussen (fundamenteel) onderzoek en klinische toepassingen. Zijn onderzoek omvat de toepassing van de netwerktheorie in de psychiatrie met behulp van ervaringssamplingtechnieken, multidimensionale psychometrische beoordelingsschalen en neuro- imagingtechnieken zoals fMRI.

Annemarie Mulder is GZ-psycholoog en werkt bij het psychodiagnostisch centrum (PDC) van Brijder in Noord-Holland. Tot vorig was zij (hoofd)docent diagnostiek voor de Gz-opleiding bij de RINO Amsterdam en zij geeft daarnaast werkbegeleiding en supervisie op het gebied van psychodiagnostiek. Sinds 2022 is zij werkzaam als promovenda op het ‘Patterns of Life’ project, een project dat zich richt op het ontwikkelen van een nieuwe diagnostische benadering voor de voordeur van de GGZ.

Voor ieder psychologisch onderzoek moet de vraag gesteld worden: ‘Waarom?” Waarom wordt besloten een tot een psychologisch onderzoek en wat is het doel? (Waarom) wordt er een diagnose gesteld? Een diagnose kan mensen helpen: het kan eerder onverklaarbare klachten of gedrag verduidelijken, het kan erger voorkomen, het vergemakkelijkt de communicatie tussen hulpverleners, het kan zorgen voor het toedienen van de juiste medicatie.
Hoe zit dat met hoogbegaafdheid? Het grootste probleem hier is dat er geen eenduidige definitie bestaat van hoogbegaafdheid, dus een diagnose- stelling lijkt onmogelijk. Toch wordt daar om gevraagd: om een leerling toe te laten tot een speciale voorziening bijvoorbeeld, of omdat iemand denkt met die diagnose zichzelf beter te begrijpen. Het is belangrijk om te weten dat als de diagnose hoogbegaafd gesteld wordt (en dat gebeurt) deze vastgesteld wordt door het constateren van kenmerken die volgens degene die de diagnose stelt hoogbegaafdheid vormen.

Is dit wenselijk? Deze vraag, maar ook wat alternatieven zijn wordt tijdens deze workshop besproken, waarbij Lianne Hoogeveen put uit de meest recente literatuur op dit gebied en haar eigen ervaringen als GZ-psycholoog bij CBO Talent Development.

Prof. Dr. Lianne Hoogeveen is bijzonder hoogleraar ‘Identification, Support and Counseling of Talent’ aan de Radboud Universiteit (RU). Binnen de RU is ze hoofdopleider van de Radboud
International Training on High Ability (RITHA) en coördineert zij de Internationale Master Specialisatie ‘Gifted Education’. Daarnaast doceert zij in zowel de Bachelor als Master Pedagogische Wetenschappen. Ze maakt deel uit van de onderzoeksgroep RATiO, die onderdeel is van het Behavioral Science Institute (BSI) van de RU, en is van daaruit betrokken bij wetenschappelijk onderzoek op het gebied van hoogbegaafdheid, in samenwerking met collega’s van binnen- en buitenlandse universiteiten. Haar onderzoek heeft als focus het verborgen talent. Sinds september 2020 is Lianne Hoogeveen voorzitter van de European Council for High Ability (ECHA) en sinds februari van dit jaar heeft zij een ereprofesoraat bij de Pontificia Universidad Catolica del Peru (PUCP) in Lima, Peru.

Een autismespectrumstoornis (ASS) wordt niet altijd als zodanig of juist te vaak gediagnosticeerd bij volwassenen met moeilijkheden op het gebied van sociale interactie. Er wordt zowel gesproken van onder- als overdiagnostiek. Daarnaast ervaren volwassenen met ASS vaak grote problemen in het dagelijks leven: gevoel van anders zijn, er niet bij horen, spanningen in contact, geen aansluiting vinden bij mensen om hen heen, werkproblemen. In deze workshop wordt u als psychodiagnosticus een actueel theoretisch en praktijkkritisch-casuïstisch perspectief op werkwijze en houding in de contextuele psychodiagnostiek van ASS geboden, opdat u met zorgvuldigheid ASS, eventuele comorbiditeit danwel een differentiële diagnose kan overwegen bij volwassenen.

Dr. Richard Vuijk is klinisch psycholoog-psychotherapeut, werkzaam bij Sarr Autisme Rotterdam (TOP GGz gecertificeerd), onderdeel van Antes – Parnassia Groep. Hij is als docent, cursusleider en supervisor verbonden aan verschillende RINO’s en de Parnassia Academie, en doet onderzoek naar psychodiagnostiek, persoonlijkheid en psychotherapie bij volwassenen met autismespectrumstoornis. Van zijn hand verscheen in 2023 de derde geheel herziene druk van het Nederlands Interview ten behoeve van Diagnostiek Autismespectrumstoornis bij volwassenen (NIDA) – Handleiding en Interview en in 2018 de Werkwijzer Psychodiagnostiek Autismespectrumstoornis bij volwassenen die beide vanuit Sarr Autisme Rotterdam mogelijk gemaakt zijn en kosteloos ter beschikking gesteld worden ten behoeve van zorgvuldige psychodiagnostiek van autismespectrumstoornis bij volwassenen in Nederland.