Mentale gezondheid op school
Steeds meer scholen willen structureel investeren in de mentale gezondheid en het welbevinden van hun leerlingen en medewerkers. Maar hoe doe je dat, in de hectiek van het vervullen van vacatures, het hanteerbaar houden van de werkdruk en het neerzetten van goede lessen in dynamische klassen? En hoe kies je uit al het beschikbare aanbod het ‘juiste’ voor jouw school? Schoolpsychologen kunnen hierbij ondersteunen.
Leren en welbevinden
Leren, welbevinden en gedrag zijn onlosmakelijk aan elkaar verbonden. Leerlingen komen beter tot leren als ze een bepaalde mate van welbevinden ervaren. Andersom geldt ook: goed onderwijs bevordert het welbevinden van leerlingen. Vanuit onderzoek en praktijk weten we dat kwalitatief goed onderwijs bijdraagt aan het gevoel van competentie bij leerlingen en daarmee aan hun motivatie voor school en hun welbevinden.
Goed onderwijs is onderwijs dat goed is voor de individuele leerling én de groep. Het heeft onder andere aandacht voor doelgericht leren, positieve relaties tussen leraar en leerling en leerlingen onderling, hoge verwachtingen en effectieve feedback. Goed onderwijs heeft ook aandacht voor de competenties en het welbevinden van de leraar.
Aandacht voor leren en welbevinden binnen het onderwijs vraagt om een aanpak die gebaseerd is op wetenschappelijk onderzoek. Doen we wat werkt, evidence informed? Het vraagt óók om een aanpak die past bij de specifieke context van de school. Daarom staat de volgende vraag centraal: wat werkt bij deze (groep) leerlingen, uit deze gezinnen, op deze school, op deze locatie, met deze leraar in dit schoolteam en op dit moment?
In het proces van analyse naar een duurzame aanpak is het raadzaam zoveel mogelijk op te bouwen vanuit de basis, en (andersom gezegd) ‘te zakken in de piramide’. Dat wil zeggen: werken aan een sterke basis van goed onderwijs met aandacht voor de groep. Verder is het fundament van het schoolteam essentieel.
Aandacht voor leerlingen kan niet zonder aandacht voor het schoolteam. Het fundament is stevig als er sprake is van een veerkrachtig en effectief schoolteam in een professionele schoolcultuur. Van daaruit kan structureel en duurzaam gewerkt worden aan een passend onderwijsaanbod voor de hele groep met waar nodig extra, passende ondersteuning voor subgroepen en individuen. Hierbij werken schoolteams, leerlingen, ouders en kernpartners transdisciplinair samen.
Al met al: ontwikkeling in context! De ondersteuningspiramide illustreert dit en kan worden toegepast op leren, gedrag en welbevinden.
Expertgroep Schoolpsychologen Mentale Gezondheid
De Expertgroep Schoolpsychologen Mentale Gezondheid bestaat uit enthousiaste en ervaren schoolpsychologen die – vanuit hun expertise – input geven aan de ministeries van OCW en VWS op het gebied van welbevinden, onderwijs en jeugdhulp.
De groep is vertegenwoordigd in de Coalitie Welbevinden. Binnen deze coalitie wordt intensief samengewerkt tussen het Nederlands Jeugdinstituut (NJi), het Nederlands Centrum Jeugdgezondheid (NCJ), het Trimbos instituut, Pharos, Gezonde School en de Expertgroep Schoolpsychologen Mentale Gezondheid van het NIP.
Belangrijk uitgangspunt is dat investeren in welbevinden vanuit een integrale en duurzame aanpak beter werkt dan de inzet van losse interventies. De unieke bijdrage van de Expertgroep Schoolpsychologen is (zoals kenmerkend voor schoolpsychologen) de kennis die beschikbaar is en ontwikkeld wordt op het gebied van welbevinden ook daadwerkelijk in de scholen te brengen. Daarbij staat de volgende vraag centraal:
Wat werkt bij deze (groep) leerlingen, uit deze gezinnen, op deze school, op deze locatie, met deze leraar in dit schoolteam en op dit moment? Daarbij is er oog voor wenselijkheid én voor haalbaarheid. En: de verbinding met leren wordt altijd gelegd.
Opbrengsten Coalitie Welbevinden
De Expertgroep Schoolpsychologen Mentale Gezondheid heeft binnen de Coalitie Welbevinden actief bijgedragen aan een aantal producten en ontwikkelingen:
Met ondersteuningsgelden uit het Nationaal Programma Onderwijs zijn praktijkkaarten voor PO, VO en MBO ontwikkeld:
- Praktijkkaart Welbevinden – van analyse naar interventies
- Praktijkkaart Welbevinden en gelijke kansen
- Praktijkkaart Duurzaam investeren in welbevinden
Bekijk ook het webinar dat bij deze praktijkkaarten hoort.
Op verzoek van het Nationaal Regieorgaan Onderwijsonderzoek (NRO) heeft de Coalitie Welbevinden kennis omtrent zes thema’s over welbevinden op en rond school bijeengebracht. Deze kennis is te vinden op het Kennisplein ‘Welbevinden en sociaal-emotionele ontwikkeling’ op Onderwijskennis.nl.
Vanuit de Expertgroep Schoolpsychologen is meegeschreven aan het lesmateriaal van Je Brein de Baas?! (NCJ). Tevens zijn er bijbehorende workshops voor schoolteams ontwikkeld, onder de titel veerkrachtige schoolteams = veerkrachtige leerlingen. www.ncj.nl/onderwerp/je-brein-de-baas/
Vanaf september 2023 wordt vanuit de Expertgroep Schoolpsychologen Mentale Gezondheid intensief samengewerkt met Trimbos en Pharos op het gebied van intensivering van het project Welbevinden op school
Contactpersoon: Hanneke Visser
Contactpersoon bij het NIP: Britt van Beek
NB. In de coronaperiode heette de groep Corona Expertgroep Schoolpsychologen. Er is een visiestuk geschreven en een aantal handreikingen gemaakt, waaronder:
- ‘Perspectief voor de jeugd- Ontwikkelingsgerichte aanpak voor het onderwijs tijdens en na corona‘ (Hanneke Visser en Helen E. Bakker, 2021)
- ‘Veerkracht in tijden van Corona‘ (Hanneke Visser en Odeth Bloemberg, 2020) en filmpje ‘Omgaan met stressvolle situaties’ (Tineke Valentijn)
Vanuit het Steunpakket Welzijn Jeugd (ministerie van VWS) organiseerde de Corona Expertgroep Schoolpsychologen een aantal bijeenkomsten, via twee lijnen: ‘Veerkracht’ en ‘Het juiste doen’. Doel was om de expertise van schoolpsychologen (psychologen en orthopedagogen) optimaal in te zetten bij het ondersteunen van scholen tijdens en na corona.
Andere expertgroepen
Naast de Expertgroep Schoolpsychologen Mentale Gezondheid zijn er andere expertgroepen. Hierin delen schoolpsychologen hun kennis en ervaring op een specifiek thema, om dit vervolgens te delen in de (sociale) media en op congressen en studiedagen.
Momenteel zijn de volgende expertgroepen actief:
- Expertgroep Sterk schoolteam en onderwijskwaliteit
- Expertgroep Cognitieve leervaardigheden
- Expertgroep Veiligheid op school
- Expertgroep Risico’s in ontwikkeling
- Expertgroep Kinderrechten, kansengelijkheid en diversiteit
Contactpersoon: Laura Stroo
Wat is een schoolpsycholoog?
Een schoolpsycholoog is de ‘kennisbaak’ op het gebied van mentale gezondheid, ontwikkeling en leren in het onderwijs. Zij/hij vertaalt wetenschappelijke kennis naar de alledaagse (onderwijs)praktijk en kan de dagelijkse gang van zaken omzetten naar beleid.
Een schoolpsycholoog is dé expert in het onderwijs die kan schakelen tussen de verschillende niveaus in en om de school. Zij/hij ondersteunt en inspireert leraren in het geven van passend onderwijs, is sparring partner van directies, draagt bij aan schoolbreed en bovenschools beleid op het gebied van mentale gezondheid, welbevinden en leren en aan samenwerking tussen onderwijs en jeugdhulp. Zij/hij voert (handelingsgerichte) diagnostiek en behandeling/begeleiding uit bij (groepen) leerlingen.
Schoolpsychologen werken in het basisonderwijs, voortgezet onderwijs, MBO, HBO en speciaal onderwijs. Dat kan op een school zijn, maar ook bijvoorbeeld bij een schoolbestuur of en samenwerkingsverband. Een aantal schoolpsychologen werkt bij een gemeente of ministerie. Zij bewegen zich altijd op het snijvlak tussen onderwijs en jeugdhulp.
Opleiding schoolpsycholoog
In het onderwijs werken orthopedagogen en psychologen, ook vaak ‘gedragswetenschappers in het onderwijs’ genoemd. Een groot gedeelte van hen is opgeleid op masterniveau (4 jaar universitaire studie). Een kleiner gedeelte is opgeleid op postmasterniveau (4 jaar universitaire studie plus twee jaar postmaster onderwijs). Eén van de postmasteropleidingen is de opleiding tot Kinder- en Jeugdpsycholoog NIP / schoolpsycholoog (vaak aangeduid als ‘schoolpsycholoog’).
Meer lezen over de postmaster opleiding Schoolpsycholoog? Zie RINO amsterdam of Radboud Universiteit.
Meer lezen over de werkzaamheden van de schoolpsycholoog? Zie deschoolpsycholoog.nl.
NIP Werkgroep Schoolpsychologen
De werkgroep Schoolpsychologen van het NIP zet zich in voor alle master- en postmaster psychologen en orthopedagogen (gedragswetenschappers) in het onderwijs. De werkgroep maakt deel uit van de sectie Jeugd van het NIP waar nog enkele andere werkgroepen actief zijn en waarmee inhoudelijke thema’s verbonden worden en wordt uitgewisseld.
De werkgroep organiseert inspirerende bijeenkomsten rondom actuele thema’s in en rond het onderwijs. Er is meestal een spreker die het thema inleidt, en vervolgens komen schoolpsychologen, leraren en schoolleiders aan bod die het thema illustreren vanuit hun praktijk. Er is ook altijd ruimte voor onderling uitwisselen van ideeën en het delen van informatie over actuele ontwikkelingen. De laatste jaren zijn de bijeenkomsten veelal online, met zo’n 80 tot 100 bezoekers per bijeenkomst. Voorbeelden van thema’s zijn: verbinding onderwijs en jeugdhulp, welbevinden van leerlingen en schoolteams, omgaan met lastig gedrag in de klas, gendervraagstukken in de school, etc.
Lees hier meer over de werkgroep Schoolpsychologen en de sectie Jeugd.
Verder lezen
- Aanpak Mentale gezondheid: van ons allemaal (Rijksoverheid, 2022)
- Onderwijskennis.nl (kennisplein Welbevinden en sociaal-emotionele ontwikkeling)
- Welbevinden op school (Trimbos)
- Dossier Welbevinden (NJi)
- Gelijke Kansen Alliantie (Rijksoverheid)
- Programma School & omgeving (Kamerbrief 7 juli 2022)
- MIND Us (platform voor een mentaal gezonde jeugd)
Vragen over het Dossier Mentale gezondheid op school? Stuur een mail naar britt.vanbeek@psynip.nl.
Social media
Volg ons op social media voor nieuws en updates!
- Sluit je aan bij de Schoolpsychologen NIP LinkedIngroep
- Volg de LinkedInpagina van de sectie Jeugd NIP
- Volg het NIP op LinkedIn
Schoolpsychologen in de media
- Maaike Hekerman in het Reformatorisch Dagblad (24 november 2022)
- Laura Stroo in Vakblad MBO – blog mentale gezondheid en preventie (november 2022)
- Gezina Topper bij de NOS over stress bij leerlingen (23 november 2022)
- Laura Stroo op het Trimbos symposium over Kansrijke Jeugd (10 november 2022)
- Hanneke Visser bij de NOS over mentale fitheid van scholieren (22 augustus 2022)
- Hanneke Visser in VO-magazine – Stevig in je schoenen (februari 2022)
- Gezina Topper bij Radio 1 over mentale problemen in de klas (5 januari 2022)
- Maaike Hekerman en Marjolein Meinen in de Volkskrant over onrust in de klas (2 januari 2022)
- Laura Stroo in het VO magazine over welbevinden en leren (maart 2023)
- Odeth Bloemberg in het NH Nieuws over bedreigingen op school (13 april 2023)
- Hanneke Visser en Laura Stroo interview Trimbos over werken aan welbevinden in de school(mei 2023)
- Marije Zwart in het Leidsch Dagblad over stress en faalangst bij eindexamens (mei 2023)
- Laura Stroo in Psychologie Magazine
- Hanneke Visser samen met Marloes Kleinjan in de Didactief, special over Welbevinden (14 november 2023)
- Lotte Uniken in een podcast: Over de samenwerking met psychologie in het onderwijs
- Vera Naber op Radio 1 en Eenvandaag over de hervormingsagenda Jeugd (23 januari 2023)