NIP

Home Psychologen komen in beweging tegen klimaatverandering! Doe je mee?

Geschreven op: Auteur: NIP expertgroep Klimaat- en gedragsverandering

Psychologen komen in beweging tegen klimaatverandering! Doe je mee?

“Het rapport van het klimaatpanel IPCC stelt dat gedragsverandering een sleutelrol speelt in de oplossing van de klimaatcrisis. Het is dan ook van groot belang dat kennis over de psychologie van gedragsverandering een significante rol krijgt in klimaatbeleid.” zegt Reint Jan Renes, voorzitter van de NIP expertgroep Klimaat- en Gedragsverandering en lector Psychologie voor een Duurzame stad.

De NIP Expertgroep Klimaat- en Gedragsverandering deelt via dit bericht concrete tips met álle NIP-leden hoe zij in hun werk aan de slag kunnen met klimaat en duurzaamheid. Want de slagkracht van alle NIP-leden gezamenlijk is aanzienlijk. Samen kunnen we bijdragen aan een leefbare toekomst!

Wat kan ik nou betekenen?

‘We need everyone while there’s still time’, staat op de website van Earth Day, een dag die al 52 jaar wordt gevierd. ‘Everyone’, dus ook psychologen. Maar wat hebben psychologen te maken met klimaatverandering?

Psychologen hebben oneindig veel kennis over zowel het gedrag dat bijdraagt aan de opwarming van de aarde, als de mentale gevolgen van de klimaatcrisis. Deze kennis kun je benutten om je persoonlijke leven te verduurzamen, oftewel je voetafdruk op de aarde te verkleinen (de tool mijnverborgenimpact.nl helpt je hierbij op weg; in 5 minuten weet je op welke gebieden je het best kan verduurzamen).

Maar nog veel meer impact heb je door je kennis met anderen te delen en zo bij te dragen aan de oplossing. Je handafdruk vergroten dus; oftewel het systeem om je heen positief beïnvloeden. Bijvoorbeeld door het gesprek aan te gaan in de organisatie waar je werkt of in je vriendenkring. Vertel wat de klimaatcrisis met jou doet, maak het zo persoonlijk mogelijk. Kom zelf ‘uit de kast’ als klimaatbezorgde psycholoog, dan is het makkelijker voor anderen om daar navolging aan te geven. Binnen de kortste keren bereik je een grote groep mensen, waaronder beslissers.

Psychologen komen in beweging

Steeds meer psychologen komen in beweging. Steeds vaker gaat het over de ‘mentale code rood’ of de motivational gap: waarom zetten we onze zorgen nog zo weinig om in actie?

Andere beroepsgroepen kwamen al eerder in actie, zoals zorgpersoneel, accountants of juristen. Daarom roepen we psychologen nú op om hun kennis en ervaring in te zetten voor het grootste vraagstuk van deze tijd. De psychologische beroepsgroep is groot en dus invloedrijk. Psychologen bevinden zich in allerlei functies op de arbeidsmarkt. Dat biedt potentie.

Aan de slag met 5 rollen

Je kan als psycholoog patronen en gedrag van mensen en groepen helpen verschuiven. Benieuwd hoe je binnen verschillende rollen van betekenis kan zijn in de strijd tegen klimaatverandering?

1. Vanuit je rol als zorgverlener

Breng de mentale gevolgen van de klimaatcrisis onder de aandacht

De ecologische crises schaden onze psychische gezondheid op onnoemelijk veel manieren. De steeds meer zichtbare veranderingen in het klimaat kunnen angst oproepen over de toekomst. Anderzijds ervaren we gevoelens van frustratie of machteloosheid door het gevoel dat er weinig aan te doen is en dat regeringen wereldwijd te langzaam reageren. Er is veel onderzoek gedaan naar psychologische klachten die mensen ondervinden door de directe gevolgen van de opwarming van de aarde, of door de anticipatie op de gevolgen in de toekomst. Ook de APA spreekt grote zorgen uit over de impact van de klimaatcrisis op de mentale gezondheid.

Een paar voorbeelden van cijfers die het Nederlands Jeugdinstituur (NJi) heeft verzameld over psychische gevolgen waar we veel te weinig over horen:

  • Uit onderzoek blijkt dat het aantal jongeren dat zich zorgen maakt toeneemt. Het Nederlands Interdisciplinair Demografisch Instituut (NIDI) deed een herhaald onderzoek naar de mate waarin jongeren en volwassenen zich zorgen maken over de opwarming van de aarde. Er is een duidelijke verschuiving. Het percentage 16- tot 24-jarigen dat het eens was met de stelling ‘Ik maak me grote zorgen’ neemt toe: van 29 procent in 2009 naar 50 procent in 2018. In de groep 25 tot 34 jaar is dat van 32 procent naar 57 procent.
  • Uit ander onderzoek uit 2019 blijkt zelfs dat 70 procent van de kinderen zich zorgen om klimaatverandering: angst en verdriet worden bij de kinderen genoemd als hun meest voorkomende gevoelens.
  • Andersom toonde een overzichtsstudie van psychologen Stephanie Johnson Zawadzki, Linda Steg en Thijs Bouman over 78 onderzoeken een positieve relatie tussen het uitvoeren van klimaatvriendelijk gedrag – zoals het kopen van een energiezuinige wasmachine of eten van minder vlees – en gevoelens van geluk. Deze relatie lijkt te gelden voor uiteenlopende groepen mensen en situaties.

Wees je er als psycholoog van bewust dat de klimaatcrisis ook in de psychologische praktijk bij veel mensen een rol speelt. Vraag ernaar en neem zorgen van cliënten serieus. Bagatelliseer opmerkingen over milieuproblemen niet. Daarnaast kan je meer bewustzijn genereren over de mentale gevolgen van de klimaatcrisis, door erover te praten met collega’s of erover te posten op social media.

2. Vanuit je rol als gespreksvoerder en communicatieadviseur

Help de circle of silence doorbreken, door waarden, gevoelens en gedrag zichtbaar en hoorbaar te maken

Klimaatwetenschappers waarschuwen al jaren voor kantelpunten in het klimaat. Binnen de sociale wetenschappen is er ook veel onderzoek gedaan naar kantelpunten, en wel sociale omslagpunten. De sociale norm is een belangrijk element om zo’n ‘social tipping point’ te bereiken. Door als samenleving nieuwe gedragingen en overtuigingen als normaal te gaan beschouwen, kan een maatschappelijke beweging de duurzame kant op heel snel gaan. Hier kun je als psycholoog aan bijdragen.

Mensen maken andere keuzes, als ze zien dat anderen dit ook belangrijk vinden. We weten dat alle mensen in meer of mindere mate altruïstische en biosferische waarden hebben. Mensen vinden de toekomst van de planeet en het voortbestaan van de mensheid belangrijk. Toch hebben we het hier heel weinig over (‘circle of silence’) en blijven deze waarden onzichtbaar. Milieuproblemen worden vaak gepresenteerd als een opsomming van wetenschappelijke feiten, zelden gaat het over de gevoelens die we erbij ervaren. Waarom spreken bekende en onbekende mensen zich nog zo weinig uit over de klimaatcrisis? Er is een rol weggelegd voor psychologen om zoveel mogelijk mensen klimaatgesprekken te laten voeren. Om als samenleving de urgentie meer en meer te gaan voelen.

3. Vanuit je rol als onderzoeker

Laat de overheid en publiek inzien dat er draagvlak is voor overheidsmaatregelen

Zonder helder en daadkrachtig beleid vanuit de overheid is de transitie naar een duurzame samenleving niet mogelijk. Draagvlak is niet altijd te zien. Die onzichtbaarheid weerhoudt politici ervan om gewaagde beslissingen te nemen. Onderzoekers kunnen het draagvlak zichtbaar maken. Biedt bestuurders ook handelingsperspectief over hoe zij op een constructieve manier de regie kunnen pakken en samen met de burgers tot effectief beleid kunnen komen.

4. Vanuit je rol als beleidsmaker

Zorg dat beleid gefundeerd is op psychologische inzichten

Als beleidsmaker kan je bewuster gebruikmaken van de bestaande kennis over hoe en waarom mensen zich op een bepaalde manier gedragen, om de  effectiviteit van het klimaatbeleid te vergroten. Daarbij draait het niet alleen om mensen motiveren (‘ik wil het’), maar ook om het vergroten van hun capaciteit (‘ik kan het’) en de gelegenheid om te kunnen veranderen (‘de omgeving maakt het mogelijk’). Als beleidsmaker kan je ervoor zorgen dat het normaal wordt om duurzaam gedrag te vertonen door de benodigde regelgeving en infrastructuur. Ook is het belangrijk om te laten zien dat de overheid bezig is gedurfde stappen te zetten en niet alle verantwoordelijkheid in handen van de burgers legt.

5. Vanuit je rol als medewerker in een organisatie

Vergroen je organisatie

Ook als medewerker binnen een organisatie heb je veel slagkracht. Hier is een (schone) wereld te winnen op het terrein van duurzame gebouwen en kantoorspullen, catering, woon-werk-verkeer, studiecurricula of Green Mental Health. Je kunt stappen zetten als team, door bijvoorbeeld een werkgroep rondom duurzaamheid op te richten of door druk uit te oefenen op het bestuur. Zo zorg je ervoor dat duurzaamheid binnen jouw organisatie een prioriteit wordt. Laat je collega’s weten hoe jij over de klimaatcrisis denkt en wat je erbij voelt, en hoe de organisatie kan bijdragen aan een leefbare toekomst.

Over de auteur

Om te zorgen dat er maximaal gebruik gemaakt wordt van wetenschappelijke en praktijkkennis over klimaat gerelateerde gedragsverandering, heeft het NIP de ‘Expertgroep Klimaat- en Gedragsverandering’ opgericht. Bekijk ook de Factsheet klimaat- en gedragspsycholoog, waarin we toelichten wat een klimaat- en gedragspsycholoog doet en wat de toegevoegde waarde is voor beleidsmedewerkers, projectleiders of coördinatoren.