Roepende in de woestijn

Zo gingen de bevindingen van Stanley Milgram (gehoorzaamheidsexperimenten) en het Stanford Prison Experiment (in ieder mens schuilt kwaad) , hard onderuit toen bleek dat de onderzoekers data hadden weggelaten, alternatieve variabelen negeerden die hun hypothese niet ondersteunden of, zoals Diederik Stapel, complete experimenten verzonnen .

In de geschiedenis van de psychologie en psychologisch onderzoek zie je nog veel meer ‘feiten’ terug die we inmiddels belachelijk vinden. Denk aan de aanname dat de oorspronkelijke inwoners van Afrika, Amerika en Australië een lager IQ hebben dan Europese mannen, en dus minder intelligent zijn.

Of dat je op basis van de vorm van de schedel (frenologie) iemands intelligentie kan voorspellen (laag versus hoog voorhoofd). Of dat doorlopende wenkbrauwen een neiging tot crimineel gedrag zouden verraden. Belachelijk, nietwaar? En toch gebruiken we nog steeds kritiekloos de ongefundeerde, onbewezen modellen en testen.

Maslow was verbaasd over zijn succes

In mijn studietijd maakte ik kennis met de piramide van Maslow. Een prachtig model waarin universele behoeften van mensen hiërarchisch zijn gerangschikt. Niet alleen psychologen maar ook beoefenaars van andere wetenschappen (management, economie, etc.) omarmden dit model enthousiast. De bedenker zelf, Abraham Maslow (1908-1970), was uiterst verbaasd over het succes van zijn model. Zelf zei hij er dit over: “My motivation theory was published 20 years ago, and in all that time nobody repeated it, or tested it, or really analyzed or criticized it.”[i]

Andere onderzoeken hebben inmiddels aangetoond dat essentiële psychologische behoeften inderdaad bestaan en zelfs een invloed hebben op ons functioneren en welzijn. Maar de hiërarchie van deze behoeften zoals die wordt voorgesteld in het model van Maslow, is nooit wetenschappelijk aangetoond. Toch vinden we dit model nog steeds in studieboeken en worden onderzoeken erop gebaseerd. Dat dit de betrouwbaarheid van hun bevindingen wankel maakt, stoort de onderzoekers blijkbaar niet.

[i] De Bruyckere, P., Kirscher, P.A. & Hulshof, C.D. (2015, p.8) Urban myths about learning and education. Academic Press.

Berust onze kennis op feiten?

Dwalingen zijn een eigenschap van elke wetenschap. Als we geen fouten maken en als we niet tegen heilige huisjes schoppen, kunnen we onze technologie en maatschappij niet verder ontwikkelen. Tegelijkertijd is het de plicht van iedere wetenschapper ervoor te zorgen dat de ontwikkeling gebaseerd is op betrouwbaar en valide kennis. Berust onze kennis op feiten uit recent onderzoek of is ze gebaseerd op de (waan)ideeën van de ‘oude’ psychologen?

Helaas word ik regelmatig geconfronteerd met goed opgeleide trainers, vakgenoten en onderzoekers die, bijvoorbeeld in lesprogramma’s, niet wetenschappelijk onderbouwde ‘kennis’ als ‘de waarheid’ aan hun publiek presenteren. Zo worden in het bedrijfsleven op grote schaal ‘psychologische’ tests gebruikt die gebaseerd zijn op nooit bewezen ideeën van Carl Gustav Jung (denk aan de MBTI, de Myers Briggs Type Indicator). Maar Jung had tenminste nog enige inzicht in de psychologie van de mens.

Bezocht door aartsengel Gabriël

Nog erger is dat sommige psychologen in hun gesprekken met cliënten het Enneagram gebruiken en dit in het bedrijfsleven promoten. Dit instrument heeft geen enkele basis in de psychologie en nog minder in de wetenschap. Het is ontsproten aan het brein van de slimme verkoper George Gurdjieff en werd verder ontwikkeld door Oscar Ichazo, die onder invloed was van paddo’s toen hij naar eigen zeggen in de woestijn werd bezocht door aartsengel Gabriël, die hem uitlegde welke menselijke driften en hartstochten in het Enneagram opgenomen moesten worden.

Collega’s die ik spreek zijn meestal bekend met de ‘waarde’ van dit soort instrumenten, maar gebruiken ze toch als ‘een goede opening voor een gesprek’. De vraag of dat ethisch verantwoord is doen ze af met de uitspraak “Baat het niet, dan schaadt het niet”. Helaas kunnen we niet aannemen dat deze instrumenten geen kwaad kunnen. Is het inderdaad mogelijk een zinvol gesprek te voeren op basis van volledige onzin? De risico’s kunnen variëren van verwarring en beperkte zelfkennis tot sociale schade en belemmering van persoonlijke groei[i].

[i] https://www.hrmagazine.co.uk/content/features/do-personality-typing-tools-have-a-place-in-hr

Plagiaat van een nepartikel

In de komende jaren zullen we onze waakzaamheid en kritisch beoordelingsvermogen meer dan ooit nodig hebben. We belanden in een tijd waarin artificiële intelligentie (AI) wetenschappelijke artikelen kan produceren. Onlangs maakten Dorothea Kohnen en Wilmar Schaufeli op social media bekend dat online een artikel was ontdekt dat onder hun naam (https://www.linkedin.com/feed/update/urn:li:activity:7254197050731368448/) was gepubliceerd, terwijl zij het niet hadden geschreven. Vervolgens verscheen ditzelfde artikel (https://www.linkedin.com/posts/schaufeli_heres-the-plagiated-fake-paper-activity-7254594162551898113-r8MU/?utm_source=share&utm_medium=member_desktop) onder weer andere auteursnamen in een wetenschappelijk tijdschrift. Plagiaat van een nep-artikel. Hoe ver wil je zakken? En in hoeverre kunnen we tijdschriften nog vertrouwen?

Het is duidelijk dat studenten en anderen die hun kennis op wetenschap baseren, heel voorzichtig moeten zijn. Soms voel ik me een roepende in de woestijn, in mijn wens dat wetenschappelijk opgeleide professionals hun antwoorden, kennis en interventies zouden zoeken in de wetenschap en niet in populaire commerciële hypes.

Ik pleit ervoor op universiteiten in het curriculum lessen op te nemen in het herkennen en gebruiken van wetenschappelijke publicaties. Een kritische houding en constante zelfreflectie zijn voor wetenschappelijk opgeleide psychologen noodzakelijk, tenslotte werken we aan het psychisch welzijn van mensen die hun vertrouwen in ons stellen.

[1] https://compass.onlinelibrary.wiley.com/doi/full/10.1111/spc3.12667; https://www.psypost.org/unpublished-data-from-stanley-milgrams-experiments-casts-doubts-on-his-claims-about-obedience/

[1] Le Texier, T. (2019). ‘Debunking the Stanford Prison Experiment’. American Psychologist, 74(7), 823-839.; Haslam, S.A., Reicher, S.D., & Van Bavel, J.J. (2020). ‘Debate around leadership in the Stanford Prison Experiment: Reply to Zimbardo and Haney (2020) and Chan et al. (2020)’. American Psychologist, 75(3), 406–407. https://doi.org/10.1037/amp0000627

[1] Van der Does, W. (2022). ‘De pseudo-onderzoeker’: David Rosenhan. De Psycholoog, 57(10), 10-18.

[1] De Bruyckere, P., Kirscher, P.A. & Hulshof, C.D. (2015, p.8) Urban myths about learning and education. Academic Press.

[1] https://www.hrmagazine.co.uk/content/features/do-personality-typing-tools-have-a-place-in-hr