In het oog van de storm is het stil

Hoe verhoud jij je tot complexiteit en onmacht?

Maar daarin zit misschien ook meteen een sleutel. Hoe kun je je als coach, leidinggevende of team verhouden tot deze complexiteit en ons gevoel van onmacht? Het confronteert ons met het ‘niet weten’, het niet kunnen grijpen naar ‘een besluit’ of ‘de volgende stap’. Vooral het gevoel iets te moeten doen, iets te moeten oplossen – het liefst asap – is bij iedereen die werkt in organisaties aan de orde van de dag.

Het doet een beroep op datgene wat we als professional of leidinggevende het lastigst vinden. Want, tja… de meesten van ons hebben zich sterk ontwikkeld in het ‘helpen van anderen’, ‘de weg wijzen als anderen het even niet meer weten’ of ‘een heldere beslisboom schetsen’. Vooral als je geroemd wordt om je snelle denkvermogen, je initiatief en je heldere intuïtie, ligt de verleiding continu op de loer om gas te geven en het wel even te willen fiksen. En zo trekken de chaos en turbulentie in de hectiek van de dag juist onze aandacht.

De verslavende werking van steeds sneller werken

De tijd waarin we rustig konden nadenken over een vraagstuk en er met elkaar nog maar eens naar gingen kijken, met misschien nog een brainstorm of een lange wandeling, ligt voor de meesten ver achter ons. In de laatste twintig jaar is ons werktempo harder versneld dan in tal van eeuwen daarvoor. Natuurlijk, door de stoomtrein gingen we sneller reizen en ook dat baarde ons toen al zorgen. Maar als we nu bedenken dat de eerste stoomtrein 25 km per uur reed, dan realiseren we ons al snel dat dit minder hard is dan de (officiële) snelheid van de nieuwste fatbikes voor kinderen!

Vooral ons communicatieritme is in rap tempo versneld. Onze berichten worden steeds korter en onze woordenschat simpeler. Daarbij is onze gemiddelde spreeksnelheid sinds 1950 met meer dan 50 procent toegenomen. En niet alleen de spreeksnelheid, vrijwel alles in ons leven gaat sneller. Vaak vinden we dat ook lekker. Volop kunnen knallen heeft ook een aantrekkelijke en verslavende werking, met telkens weer een beloning in de vorm van die lekkere dopamine-stofjes!

Herhalende dynamiek; een opbouw naar een groeiend onbehagen

Maar ja, een verslavend tempo is uiteindelijk voor niemand goed en daarmee lijken we in een dynamiek te belanden zoals die van de beroemde film Groundhog Day met Bill Murray. Net als Murray lopen we elke dag weer tegen dezelfde obstakels aan, zonder na te denken hoe we er creatief omheen (of uit) kunnen bewegen, vooral tegen het obstakel ‘geen tijd’ en onze drang méér te willen doen in deze de krimpende tijd[1].

Ten tweede lijkt het in deze herhalende dynamiek wel of alle beslissingen die we nemen en elke actie die we ondernemen weer nieuwe onzekerheden met zich meebrengen. Na een besluit of gesprek volgt meteen weer een nieuw complex proces[2]. En bovenal brengt nieuwe technologie zoals artificiële intelligentie (AI) niet meer controle, maar juist een groeiend gevoel van onzekerheid en onbehagen.[3]

[1] Op basis van Filosoof Rosa, 2016

[2] Op basis van de vloeibare tijd, beschreven door filosoof Bauman, 2007

[3] Op basis van onderzoeker Obolensky

steeds ge-ent op voorspelbare uitkomsten door ‘goede besluiten’ van sterke leiders op basis van sluitende analyses en onderbouwingen.

Kortom, of je nu leidinggevende of adviseur bent, we werken allemaal onder hoge druk. Door de versnelde tijd met Whatsapp, X en AI, door turbulentie in de nationale en internationale politiek en door onze eigen hoogdravende ambities en ideaalbeelden. Zo trekken de chaos en turbulentie in de hectiek van de dag juist onze aandacht, de to-do’s en e-mailberichten zuigen ons elke keer weer in actie.

In het oog van de storm is het stil

En dan vergeten we als snel: in het oog van de storm is het stil. Daar heerst stilte. Een tussenruimte waar je alleen maar stil hoeft te zijn en waar beelden en woorden als vanzelf tot je komen.

We vergeten al snel…

In het oog van de storm is het stil

Daar heerst stilte

Een tussenruimte waar je alleen maar stil hoeft te zijn

Maar juist de stilte is wat we missen en vrezen

Ze is altijd begrepen als een gebrek

Een tekort

Als een niets

Stilte en het angstige niets horen bij elkaar

Als een geliefde die niets van zich laat horen

Bang voor de bodem van je existentie die je dan kan raken

In nabijheid is stilte meer dan welkom

En worden woorden juist de verbrekers van de nabijheid

Je moet ontzettend goed kunnen waarnemen

Om haar waar te nemen

Stilte is altijd verbonden met intensiteit

Tijdloos

Pijn en verdriet staan tegenover geluk en vervoering

Waar stilte heerst lijkt de tijd stil te staan

Een woord wil alles vasthouden

Terwijl, het woord ‘bloem’ heeft geen geur

De representatie raakt de presentie kwijt

Net als nu

Stilte[i]

‘Je moet ontzettend goed kunnen waarnemen’ om de tussenruimte en die stilte waar te nemen, door te luisteren, te kijken, te voelen en door deze intensiteit te kunnen verdragen. Het mooie is dat in het verdragen van de intensiteit de tijd verdwijnt en het moment samen even heel nabijkomt. In het oog van de storm wordt alles simpel.

Ik wil je vragen een klok te pakken en één minuut stilte ervaren. Doe het hier en nu! En denk daarna aan een lastige situatie in je werk als coach of psycholoog. Ervaar dit moment van reflectie. Noteer de drie woorden bij je opkomen, zomaar vanzelf.

Ik wens je een mooie winter met veel stilte, reflectie en nabijheid.

Drs. Barbara van der Steen is PhD Onderzoeker aan de Universiteit van Humanistiek en A&O-psycholoog bij Wenders.nu

Op basis van en geïnspireerd door:

• Barthes, R. (2002), Uit de taal van een verliefde. IJzer
• Bauman, Z. (2007), Liquid times, Living in an age of uncertainty, Polity Press
• Goedhart, A. & Van der Steen, B. (2016), Proceskunde, een pleidooi voor werken met aandacht, K&S Publishers, Utrecht
• Kunneman, H. and Suransky, C. (2011), Cosmopolitanism and the Humanist Myopia, The Ashgate Research Companion to Cosmopolitanism, Ashgate, pp. 387-402
• Obolensky, M. N. (2014), Complex adaptive leadership: Embracing paradox and uncertainty. Gower Publishing, Ltd
• Ooijen, van M., Homan, T., Goedhart, A., Kuhlman, M., Moor, M., Nistelrooij, van A., Steen, van der B., (2017), Imperfecte adviseur, persoonlijke verhalen over het werk. K&S Publishers, Utrecht
• Rosa, Hartmut (2019), Resonance, A Sociology of Our Relationship to the World. Polity Press
• Bos, R. T. (2011), Stilte, geste, stem. Een filosofisch drieluik. Amsterdam: Boom Uitgeverij
• Van der Steen, B., van Saane, J. and van Dijk, G.M. (2021), ‘Leadership reflective practices: adaptive challenges, slow questions and meaningful relations in fluid and accelerated times’, Journal of Studies in Social Sciences and Humanities, Vol. 7 No. 3, pp. 233-241

[i] Geïnspireerd door het boek Stilte, Geste, Stem van René Ten Bos (2011) & Roland Barthes (2002)