PTSS-behandeling in militaire revalidatie

De verhalen die de behandelaren te horen krijgen zijn ingrijpend en het zijn ook zeker niet alleen beroepsmilitairen die in Oekraïne vechten. Dasja ziet mannen die net volwassen zijn tot mannen van in de 50 waarvan sommigen zonder militaire achtergrond toch mee hebben gedaan aan de strijd. Uiteraard gaat oorlogsletsel altijd gepaard met ingrijpende gebeurtenissen, opgeteld bij een voorgeschiedenis van ingrijpende gebeurtenissen aan het front.

Hoeveel patiënten in Doorn last hebben van PTSS is niet goed te zeggen, vertelt ze. Niet alle militairen staan open voor contact met een psycholoog en in de Oekraïense groep staat dat nog meer op de voorgrond. De psychologen hebben bij deze groep inmiddels geleerd om in de assessmentfase veel meer de nadruk te leggen op het gesprek en contactgroei dan op het al inzetten van specifieke diagnostische methoden. Er worden eerst meer algemene voorbeelden gegeven van wat andere patiënten in vergelijkbare situaties vaak ervaren aan fysieke sensaties, emoties en in hun gedrag. Hiermee wordt de aanwezigheid van psychische klachten genormaliseerd en leren mensen bij zichzelf ook reacties herkennen. Als het contact eenmaal opgebouwd is, wordt de focus verlegd naar de klachten van de patiënt zelf. Het gericht uitvragen van symptomen en de inzet van vragenlijsten komt later, inmiddels ook met de Oekraïense versie van de PCL-5 en de LEC-5. Bij elk gesprek is een tolk aanwezig.

Bij de patiënten die wel open staan voor psychologische behandeling worden heel regelmatig PTSS-symptomen gezien. Soms gaat het om voortdurend aanwezige symptomen zoals nachtmerries en spontaan opdringende beelden, maar soms worden de klachten ook getriggerd door de directe omgeving. In de buurt van het revalidatiecentrum zit een militair oefenterrein, dus het komt voor dat er helikopters overvliegen of dat er knallen te horen zijn. Daar moeten patiënten erg aan wennen, in Oekraïne betekende dit natuurlijk altijd directe dreiging.

Een andere categorie triggers betreft het eigen lichaam. Vaak ziet Dasja ook somatische herbelevingen, zoals onverklaarde pijnepisodes in de stomp of in het verloren lichaamsdeel (fantoompijn). Zo komt het voor dat het zien van de stomp geconditioneerd is geraakt met de aanval of de verwonding. Dit kan dan in revalidatiebehandeling veel emoties oproepen, bijvoorbeeld ook bij het aanmeten van de prothese of als iemand zijn prothese aan het einde van de dag zelf af doet. Dasja geeft een voorbeeld van een patiënt die paniekaanvallen kreeg bij de aanblik van zijn stomp. Het activeerde de associatie met zijn eigen machteloosheid maar ook schuldgevoel naar de – tijdens dezelfde aanval- gewond geraakte en overleden militairen waarover hij de leiding had. Ook het moeten leven met een aangedaan lichaam kan gevoelens van onveiligheid in stand houden. Er is altijd nauw contact met het gehele behandelteam als dergelijke reacties voorkomen.

In de psychologische behandeling wordt veel met EMDR gewerkt. Eerst worden traumatische gebeurtenissen aangepakt en bij onverklaarde pijnklachten worden associaties uitgezocht. Dasja zegt in behandelingen veel gehad te hebben aan het gevolgenmodel en het seminar georganiseerd door de Sectie Revalidatie over EMDR bij ALK van Carlijn de Roos & Yanda van Rood.

Tot slot deelt Dasja nog dat ze recent een delegatie psychologen en psychiaters uit Kiev op bezoek hebben gehad om ervaringen uit te wisselen over psychologische zorg aan militairen. Zij waren in Nederland voor verschillende werkbezoeken, centraal begeleid door ARQ, het nationaal psychotrauma centrum. Nog een mooi onderdeel van de samenwerking tussen Nederland en Oekraïne in de zorg voor militairen.